نقشه مفهومی چیست؟
نقشه مفهومی یا Concept Map یک طرح یا ابزار ساده گرافیکی است که برای ساختاربندی و طبقه بندی ایده‌ها، مفاهیم و موضوعات مختلف به کار می رود. همچنین استفاده از نقشه مفهومی در سازمان دهی مشکلات، حل مسائل و تصمیم گیری‌ها نیز می‌تواند بسیار موثر باشد. به بیان ساده تر، نقشه مفهومی روی یک ایده ی معین متمرکز می شود، و سپس ایده ی اصلی یاشاخه ی اصلی به شاخه های فرعی (مفاهیم مشخص تر) تقسیم می شوند.
چگونه یک نقشه مفهومی طراحی کنیم؟
- اگرچه برای طراحی نقشه مفهومی هیچ فرمت اجباری و یا تایید شده بین المللی وجود ندارد، اما هر نقشه مفهومی می تواند شامل موارد زیر باشد: سوال محوری، مفاهیم، ارتباط بین مفاهیم، سلسله مراتب، ارتباطات فرعی و مثال ها.
- بهترین کار برای شروع طراحی، تعیین سوال محوری یا اساسی (Focus Question) است. سوال محوری به طور کلی مسئله، مشکل و یا هدف اصلی شما از طراحی نقشه مفهومی را مشخص می کند و در حقیقت مسیر اصلی شما را نشان می دهد. پس در ابتدا سوال اساسی خود را در رابطه با موضوع مورد نظر مشخص کنید.
- معمولا نقشه های مفهومی به شکل سلسله مراتبی سازماندهی می شوند بطوریکه مفاهیم اصلی یا جامع تر در بالاي نقشه و مفاهیم جزئی تر در پائین آن جاي می گیرند.
- اقدام بعدي، مرتب كردن مفاهيم (Concepts) موجود بر اساس كلي ترين و جامع ترين مفاهيم براي سؤال مورد نظر است. مفهوم اصلی که در راس یا مرکز قرار می گیرد، همان موضوع اصلی است که شما بر اساس آن زیر مجموعه و تقسیم بندی هایی را انجام می دهید. در ادامه مفاهیم و توضیحات یا مثال های مرتبط با مفهوم اصلی به شکل زیرمجموعه و زیرگروه قرار می گیرد. همچنین شما می توانید توضیحات یا مثال های مختصر در این باره را را نیز در جای مناسب قرار دهید.
- پس از مشخص کردن تمامی موضوعات و مفاهیم اصلی و فرعی که معمولا به شکل مجموعه ای ازمنحنی های بسته ی بیضی که درهرکدام یک اسم یا یک مفهوم نوشته شده است، صورت می گیرد، باید این موضوعات توسط خطوط و فلش هایی به یکدیگر مرتبط شوند.
- پیدا کردن ارتباط ها از مهم ترین فواید و ویژگی های نقشه مفهومی است. از انجا که نقشه مفهومی یکی از مؤثرترین راه برای تبدیل افکار ساماندهی نشده و پراکنده‌ی شما به ساختاری منسجم و نقشه دیداری است، در هنگام مشخص کردن و پیدا کردن ارتباط بین زیر مجموعه ها شما به راحتی می توانید اشکالات موجود را بیاید و ارزیابی کنید. همچنین روش های حل مشکلات را نیز می توانید در این نقشه ها بیاید. در واقع این مرحله پایانی مهم ترین مرحله برای دستیابی به هدف اولیه طراحی نقشه های مفهومی است.
- تا کنون برای رسم نقشه های مفهومی نرم افزارهای زیادی طراحی شده است، که از آن جمله می توان به نرم افزار IHMC CmapTools که توسط Institute for Human and Machine Cognition طراحی شده است اشاره کرد. این نرم افزار در سایت http://cmap.ihmc.us/ به طور رایگان در دسترس قرار دارد. علاوه بر نرم افزارهای اختصاصی، بسیاری از طراحان ترجیح می دهند که از نرم افزارهای عمومی تر و ساده تر نظیرMicrosoft PowerPoint برای طراحی نقشه های مفهومی خود استفاده کنند. مهم این نیست که از چه ابزاری برای طراحی کانسپت مپ استفاده می شود، مهم این است که قواعد کلی رعایت شوند.
منبع: http://cong-inic2018.mums.ac.ir
